De Mechelse Catechismus was sinds het begin van de 17de eeuw voor generaties gelovigen het leerboek bij uitstek om vertrouwd te raken met de katholieke geloofswaarheden. Het boekje verwierf doorheen de eeuwen een iconische status in katholieke middens. Behalve de beknopte versie voor kinderen verschenen ook geregeld “grote” of uitgebreide versies van de Mechelse catechismus, bedoeld voor volwassenen om zich bij te scholen of een en ander op te frissen. Ze konden ook dienen als handboek voor wie de catechismus moest onderwijzen.
Weinig jongeren vandaag de dag kennen dit boekje nog, laat staan dat zij weet zouden hebben van de inhoud en betekenis ervan. En toch verscheen er in 2008 nog een nieuwe editie.
447 vragen en antwoorden
Wie herinnert het zich nog: dat kleine, rechthoekige boekje van 17 x 13 cm, waarmee in de Belgische bisdommen door middel van 447 vragen en antwoorden de geloofsinhoud van de rooms-katholieke kerk werd onderwezen? De vragen waren verdeeld over acht leerjaren: de zes leerjaren van het lager onderwijs en het 7de en 8ste leerjaar. Want de wet op de leerplicht, die sinds mei 1914 was vastgesteld op 12 jaar, stipuleerde dat de bovenste leeftijdsgrens zou worden verhoogd tot 13 en daarna tot 14 jaar. Ieder leerjaar bestond uit 35 lessen en bij de vragen stond telkens vermeld in welk leerjaar ze moesten worden onderwezen.
De eerste vraag voor het eerste leerjaar was vraag 7: wat is het teken van de christenmens? En de laatste vraag voor het 8ste leerjaar was vraag 439: wat moeten de ouders doen wier zoon de priesterroeping heeft?
Mechels monopolie
De eerste catechismus in de katholieke kerk werd in 1554 opgesteld door jezuïet Petrus Canisius, die door de verwarring die was ontstaan bij de Reformatie, de katholieken wilde helpen een juist inzicht te krijgen. In 1566 volgde al een herziening: de Romeinse catechismus, uitgegeven door Carolus Borromeus in opdracht van het Concilie van Trente. De eerste Mechelse catechismus is door de jezuïeten in opdracht van aartsbisschop Matthias Hovius opgesteld in 1609 en bleef bijna onveranderd bestaan tot diep in de 20ste eeuw. Hij werd de Mechelse catechismus genoemd, omdat hij gedrukt werd in Mechelen. In 1854 verhuisde de officiële drukkerij van het Prinsbisdom Luik naar het Aartsbisdom Mechelen, waar de drukkerij van Hubert Dessain in de Bleekstraat het alleenrecht kreeg om alle katholieke uitgaven te drukken, te verkopen en te exporteren.
Dessain is in het Mechelse een zeer bekende naam: Karel Dessain, kleinzoon van Hubert, was er jarenlang burgemeester en zijn jongere broer, kanunnik Francis Dessain, was een van de medeoprichters en jarenlang eerste voorzitter van KV Mechelen. Toen na de Tweede Wereldoorlog de drukkerij Dessain zich meer ging oriënteren op commercieel en publicitair drukwerk, verloor ze haar monopolie op religieus drukwerk en ging dat over naar de Sint-Franciscusdrukkerij van de minderbroeders franciscanen in de Mechelse Karmelietenstraat. Het is daar dat de laatste uitgaven van de Mechelse catechismus, die van 1955, 1959 en 1962, gedrukt zijn.
Als men deze catechismus er nu op naleest, is het opvallend welke simplistische antwoorden soms werden gegeven. Bijvoorbeeld op vraag 24, bestemd voor het 4de leerjaar: zijt ge zeker dat God bestaat? Over die vraag zijn door theologen in de voorbije eeuwen duizenden boeken geschreven, maar in de catechismus luidt het eenvoudige antwoord: “Ja, ik ben zeker dat God bestaat.” Nog opvallender is dat er in de hele catechismus nergens sprake is van het religieuze niet-priesterlijke kloosterleven. Zusters komen er nergens ter sprake en paters worden slechts zijdelings vermeld, in vraag 204, voor het 8ste leerjaar, waar het gaat over de christelijke deugden.
Het is alsof zusters voor de bisschoppen, onder wiens gezag de catechismus werd uitgegeven, onbelangrijk of zelfs onbestaand waren. Nochtans hebben zij eeuwenlang onderwijs gegeven en zijn ze heel actief geweest in de verpleging.
Nieuwe Vaticaanse uitgaven
Wie dacht dat de Mechelse catechismus intussen voorgoed verdwenen is, heeft het toch verkeerd voor. In het voorjaar van 2008 verscheen in Nederland en België immers de nieuwste editie van de Catechismus van de katholieke kerk. De vorige uitgave dateerde van 1995 en was al sinds 1997 uitverkocht, aldus de internetsite van de Nederlandse bisschoppen. De eerste “nieuwe catechismus” werd in 1992 door paus Johannes Paulus II goedgekeurd en in 1995 verscheen daarvan de Nederlandse vertaling. Die editie had een oplage van 20.000 exemplaren.
Al in 1997 publiceerde het Vaticaan een “herziene catechismus”. De vertaling daarvan in het Nederlands heeft echter door diverse oorzaken vele jaren vertraging opgelopen, onder andere door het precieze vertaalwerk van de wijzigingen, de vraag of ook België weer zou meedoen en het plan om deze catechismus niet als boek, maar alleen op internet te publiceren. Deze catechismus is overigens weer een uitgave onder de verantwoordelijkheid van de Nederlandse en Belgische bisschoppenconferentie. Samen met deze nieuwste editie verscheen ook een Compendium, een samenvatting van de catechismus, voor hen die slechts weinig tijd hebben of vluchtig kennis willen nemen van deze klassieker uit de katholieke-kerkliteratuur.
Bronnen
Leo Vandeneede, Akkoord, contactblad van de missionarissen oblaten en van de zusters van de Heilige Familie van Bordeaux, februari 2022, p. 3; Belga, De Morgen, 11 maart 2008